Als je Tourette, AD(H)D en/of autisme hebt, dan word je ermee doodgegooid: to do lijstjes. Overal lijstjes voor maken, dat is het mantra. Maar dat heb je al twintig keer geprobeerd en het werkt voor geen meter. Soms maak je een lijstje, maar vergeet je dat je het hebt. Of je gaat toch iets anders doen. Of het maken van het lijstje lukt al niet. En tóch blijft het maken van een to do lijstje een goede manier van werken. Oók voor ons. Maar dan op een andere manier dan hoe al die mensen het altijd aan je uitleggen.
Neuro-typisch werkt niet
Wanneer een neuro-typisch persoon uitlegt hoe je een to do lijstje moet maken, dan gaat dat ongeveer zo: schrijf op wat je moet doen, beslis wat je belangrijk vindt en doe dat als eerste. Werk daarna je lijstje af. Dat is heel leuk, althans, als je een hoofd hebt wat van zichzelf al een beetje structuur heeft. En dat is nou juist het probleem: dat hebben wij niet. Ons hoofd is één grote chaos, waarin alles door elkaar ligt en we niks kunnen vinden. Deze beknopte manier van lijstjes maken is dan ook gewoon niet genoeg!
Wat wel werkt
Voor ons komt er veel meer bij kijken, zeker als je ervoor wil zorgen dat je niet ‘vastloopt’ en dat je wel doet wat er op je lijstje staat. Een paar dingen zijn daarbij belangrijk:
- Deel je taken op in kleine stapjes
- Gebruik werkwoorden
- Ben specifiek en realistisch in wat mogelijk is
Hoe doe je dat dan? De truc is dat je de hele taak voor je moet kunnen zien. Je moet als het ware een filmpje kunnen afspelen van precies wat je gaat doen. Zó duidelijk moet het zijn.
Een voorbeeld
Stel, je wil boodschappen doen. Dan kan je op je lijstje ‘boodschappen’ schrijven. Maar dat is geen ‘actie’, daar heb je een werkwoord voor nodig. Je kan dan dus ‘boodschappen doen’ opschrijven. Dat is al iets beter. Maar heel specifiek is het niet, je kan er geen compleet ‘filmpje’ van maken omdat er nog wat details missen. Je weet niet wat je gaat kopen, je weet niet wat je nodig hebt etc. Je moet je huis eerst nog checken en een lijstje maken. Dat zijn al twee dingen die je moet doen VOORDAT je boodschappen gaat doen. Maar ze staan niet op je lijstje.
Ik zou dit opschrijven:
- Beslissen wat ik vandaag wil eten
- Lijstje maken met wat ik daarvoor nodig heb
- Keuken checken op wat ik al heb
- Lijstje maken van wat ik moet kopen
- Naar de winkel gaan om boodschappen te doen
Als je die eerste vier dingen niet bedenkt, dan loop je vast. Dat komt omdat je deze dingen niet in je ‘filmpje’ kan zien. Je ziet ze niet voor je, omdat ze niet op je lijstje staan. En dat is hét recept om vast te lopen. Dus als je iets op je lijstje hebt staan wat je niet voor je kan zien, kijk dan goed naar wat je mist in je ‘filmpje’ en voeg deze stappen toe. Als dat lukt, dan ruim je al de blokkades in je hoofd op. Meestal dan.
Je hersenen trainen
En nu zal je wel denken dat dit echt véél te veel werk is om met al je taken te doen. En dat is ook wel een beetje zo. Maar je zal merken dat dit na een tijdje niet meer nodig is. Dan ga je die kleine stapjes er in je hoofd vanzelf bij denken. Op een gegeven moment hoef je dan alleen nog ‘lijstje maken en boodschappen doen’ op te schrijven. Of lukt het je zelfs wanneer je alleen ‘boodschappen doen’ opschrijft. Maar je moet je hersenen hier echt eerst in trainen. En dat mag best even duren. Even consequent zo doen dus, en dan is het daarna niet meer nodig! En mocht je een terugval hebben, dan kan je hier altijd naar teruggrijpen.
In mijn e-learning module over structureren en plannen leg ik nog veel meer uit over hoe je jouw to do lijstje zo kunt maken dat hij wél succesvol is voor jou. Succes! (ouders: klik hier, leerkrachten: klik hier)